Pyły zawieszone PM2.5 i PM10 w powietrzu. Normy jakości powietrza w Polsce, WHO i UE w 2024 roku.

W połowie 2021 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała nowe rekomendowane normy dot. jakości powietrza.

24 kwietnia 2024 Parlament Europejski przegłosował aktualizację dyrektywę AAQD, zgłoszoną przez Komisję Europejską jeszcze w 2022. Ona również zakłada zaostrzenie norm (choć łagodniej niż sugeruje to WHO), co ma wymiernie przełożyć się na spadek liczby przedwczesnych zgonów.

Co dokładnie się zmieniło? Jak wyglądają obecne normy jakości powietrza WHO, a jak UE czy Polski? Jakie oczyszczacze powietrza są w stanie im sprostać?

Nowe normy WHO dot. poziomu pyłów PM2,5

Jedną z najważniejszych zmian jest bardziej restrykcyjny limit dopuszczalnego stężenia pyłów PM2,5 uznanych za najbardziej szkodliwe dla zdrowia. Zgodnie z nowymi wytycznymi:

• Maksymalne stężenie średnioroczne PM2,5 nie powinno przekraczać 5 µg/m³  (wcześniej było to 10 µg/m³) 
• Stężenie dobowe nie powinno zaś przekraczać 15 µg/m³ (wcześniej było to 25 ug/m³)

Nowe normy WHO dot. poziomu pyłów PM10

Obniżono także maksymalne dopuszczalne stężenie pyłów PM10 do wartości, ustalając średnioroczny limit 15 µg/m³. Nowe wytyczne prezentują się więc następująco:

• Maksymalne stężenie średnioroczne PM2,5 nie powinno przekraczać 15 µg/m³  (wcześniej było to 20 µg/m³) 
• Stężenie dobowe nie powinno zaś przekraczać 45 µg/m³ (wcześniej było to 50 ug/m³)

Pozostałe zmiany norm jakości powietrza WHO

Aktualizacje zalecanych norm jakości powietrza przez WHO w 2021 dotyczyły łącznie 6 zanieczyszczeń.

Oprócz pyłów zawieszonych PM także:

NO₂ – rocznie 10 µg/m³ (zamiast 40 µg/m³ ) oraz dobowo 25 µg/m³ (wcześniej brak),

SO₂ – dobowo 40 µg/m³ (złagodzenie względem poprzednich 20 µg/m³),

CO – dobowo 4 µg/m³ (wcześniej brak),

O₃ – 60 µg/m³ w szczycie sezonu (wcześniej brak). Normy dla 8 godzin bez zmian.

Dyrektywa AAQD – nowe normy jakości powietrza w Unii Europejskiej

Budynek parlamentu Europejskiego w Strasbourgu. Źródło: Canva.com

24.04.2024, podczas ostatniego w tej kadencji posiedzenia Parlamentu Europejskiego, przegłosowano aktualizację dyrektywy ws. w sprawie jakości powietrza (AAQD), którą w 2022 r. zaproponowała Komisja Europejska.

Co nowego?

Dyrektywa ma przybliżać nieco UE do aktualnych, rygorystycznych norm jakości powietrza WHO.

Zakłada zerową emisję zanieczyszczeń do 2050 oraz zaostrzenie dopuszczalnych limitów szkodliwych substancji.

Zmiany mają objąć PM2.5 10µg/m³ (zamiast 25 µg/m³) oraz NO2 20µg/m³ (40 µg/m³)

Kiedy zmiany wchodzą w życie?

Kraje powinny wdrożyć nowe normy do 2030 roku. Zostawiono jednak furtkę pozwalającą wydłużać ten termin do 2035, a nawet 2040 roku. Polskie przepisy są na razie łagodniejsze, niż te rekomendowane przez WHO, jak i nawet przez UE.

Wszystkie normy jakości powietrza dla najważniejszych zanieczyszczeń zebraliśmy w poniższej liście.

Flagi Polski i Unii Europejskiej. Źródło: Canva.com

Normy jakości powietrza 2024 – WHO vs UE vs Polska

PM2,5

• WHO: 5 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 15 µg/m³ (dobowe)
• UE: 10 µg/m³ (stężenie średnioroczne), brak norm dla stężenia dobowego
• Polska: 20 µg/m³ (stężenie średnioroczne), brak norm dla stężenia dobowego

PM10

• WHO: 15 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 45 µg/m³ (dobowe)
• UE: 40 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 50 µg/m³ (dobowe)
• Polska: 40 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 50 µg/m³ (dobowe)

NO2 (dwutlenek azotu)

• WHO: 10 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 25 µg/m³ (dobowe)
• UE: 20 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 200 µg/m³ (max. przez godzinę, najwyżej 18 razy w roku)
• Polska: 40 µg/m³ (stężenie średnioroczne), brak norm dla stężenia dobowego.

SO2 (dwutlenek siarki)

• WHO: 40 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• UE: 125 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• Polska: 125 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego

CO (tlenek węgla)

• WHO: 4 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• UE: 10 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• Polska: brak norm

O3 (ozon)

• WHO: 100 µg/m³ (stężenie dzienne, przez max. 8 godzin)
• UE: 120 µg/m³ (stężenie dzienne, przez max. 8 godzin)
• Polska: 120 µg/m³ (stężenie dzienne, przez max. 8 godzin),

Alerty RCB i poziomy informowania – kiedy wysyłane są ostrzeżenia?

Wyróżniamy w Polsce 3 poziomy zanieczyszczeń. Parametrem branym przez nie pod uwagę jest poziom PM10 w danym dniu, na danym obszarze. W zależności od stężenia PM10, mówimy o poziomach:

• dopuszczalnym (do 50 µg/m³ PM10)
• informowania (do 100 µg/m³ PM10)
• alarmowym (do 150 µg/m³ PM10)

Jak czytamy na stronie Generalnego Inspektoratu Ochrony Środowiska: „poprzez ALERT RCB rozsyłane będą informacje o ryzyku wystąpienia w danym dniu przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10.

Powiadomienie będzie przygotowywane przez GIOS i rozsyłane przez RCB w przypadku wystąpienia ryzyka przekroczenia średniodobowego stężenia pyłu zawieszonego PM10 wynoszącego 150 µg/m³.”

Dlaczego WHO aktualizuje normy jakości powietrza? Co to oznacza dla mieszkańców?

W raporcie Air Quality in Europe 2021 Europejska Agencja Środowiska (EEA) przedstawiła dane dot. oceny emisji i stężeń zanieczyszczeń powietrza w całej Europie w latach 2019 i 2020 oraz jak te dane mają się do unijnych norm jakości powietrza i nowych rekomendacji WHO.

W 2019 roku w 27 krajach członkowskich UE doszło do:

• 307 000 przedwczesnych zgonów w wyniku narażenia na drobny pył zawieszony,
• 40 400 przedwczesnych zgonów w wyniku przewlekłej ekspozycji na dwutlenek azotu,
• 16 800 przedwczesnych zgonów wśród osób narażonych na ostrą ekspozycję na ozon.

 

Grafika ukazująca różnice w postrzeganiu norm jakości powietrza przez UE i WHO. Źródło: www.consilium.europa.eu/pl

Z drugiej strony w latach 2005-2019 udało się też zmniejszyć emisję tlenków azotu o 36%, a dwutlenku siarki aż o 76%. 

Celem planu działania na rzecz zerowego zanieczyszczenia  jest zmniejszenie liczby przedwczesnych zgonów spowodowanych narażeniem na drobny pył o 55% do 2030 r. w porównaniu z 2005 r.

Dlatego też Komisja Europejska zainicjowała przegląd dyrektyw dotyczących jakości powietrza atmosferycznego, aby ściślej dostosować standardy jakości powietrza w Europie do zaleceń WHO.

Zanim przejdziemy do zakupu oczyszczaczy powietrza, które (w większości) mają wbudowane czujniki pyłów PM2,5 czy PM10, warto najpierw sprawdzić z jak zanieczyszczonym powietrzem mamy do czynienia w naszym domu i okolicy.

Dobrym pierwszym krokiem jest odwiedzenie stron instytucji, które na bieżąco monitorują stan powietrza na danym obszarze, np. Airly czy GIOŚ (Generalny Inspektorat Ochrony Środowiska).

Znajdziemy w nich mapy jakości powietrza, aktualizowane na podstawie informacji z czujników znajdujących się w różnych częściach miasta. Warto też zwrócić uwagę na to, gdzie dokładnie zlokalizowany jest czujnik.

Zdarza się bowiem, iż sensor umiejscowiony w pobliżu np. zakładu przemysłowego będzie prezentował zawyżone odczyty. Znany jest również przypadek Nowego Targu, w którym przeniesiono stację pomiarową z centrum na obrzeża, co automatycznie poprawiło jakość prezentowanego powietrza.

Jeśli widzimy, że w naszej okolicy poziom PM2,5 często przekracza dopuszczalne normy, sięgając średnio np. 40-50 PM2,5, warto w przyszłości rozważyć zakup oczyszczacza powietrza. Przyjmuje się bowiem, że około 30-40% zanieczyszczeń z zewnątrz dostaje się do budynków, przez drzwi i stolarkę okienną.

A jak zmierzyć poziom PM2,5 w mieszkaniu?

Warto kupić w tym celu miernik jakości powietrza, wyposażony w czujnik pyłów PM2,5 i/lub PM10. Sensory te kosztują od ok. 130 do nawet 1100 zł, a najtańszym godnym polecenia urządzeniem będzie Xiaomi SmartMi PM2,5 Detector. Polecamy jednak również odwiedzić nasz ranking czujników jakości powietrza, gdzie znajdziecie 16 modeli o różnej funkcjonalności i zakresie cen.

Normy jakości powietrza, a oczyszczacze powietrza

Oczyszczacze powietrza w naszym pokoju testowym. Materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Przy okazji nowych rekomendacji WHO dot. stężeń zanieczyszczeń, powstaje pytanie jak oczyszczacze powietrza pomagają w osiąganiu docelowej jakości powietrza?

Najważniejsze fakty:

• Oczyszczacze powietrza opierają swą pracę o odczyty z czujników jakości powietrza (m.in. czujnika pyłów zawieszonych, w niektórych modelach czujnika kurzu oraz np. czujników LZO) oraz algorytm oceny jakości powietrza
• Im bardziej rygorystyczny algorytm oceny jakości powietrza, tym mniejsza tolerancja na przekroczenia norm – oczyszczacz szybciej będzie dążył do przywrócenia wymaganej jakości powietrza (zalecanej przez WHO)
• Oczyszczacz powietrza nie oczyści powietrza w otoczeniu budynku, a jedynie to, co znajdzie się w obrębie danego mieszkania. Ze względu na obecne w lokalach ściany, korytarze, zaułki, ograniczające przepływ powietrza, poleca się zakup oczyszczaczy do poszczególnych pomieszczeń aniżeli do całych mieszkań.

Dostępne na polskim rynku oczyszczacze przejawiają spore różnice w interpretacji zanieczyszczeń. Przykładowo: modele Xiaomi, projektowane głównie z myślą o rynku chińskim, pracują w trybie automatycznych wg azjatyckich norm zanieczyszczeń, znacznie łagodniejszych niż te rekomendowane przez WHO czy UE. Podobnie do oceny stężeń PM2,5 podchodzą np. oczyszczacze powietrza Toshiba czy Sharp.

Na drugim biegunie mamy m.in. urządzenia LIFAair oraz polskiego producenta Klarta, które kładą duży nacisk na dopasowanie algorytmu pracy do restrykcyjnych norm WHO.

Oto jak poszczególne marki interpretują niedopuszczalne poziomy pyłów PM2,5.

XIAOMI > 150 µg/m³ (1000% dobowej dla pyłów PM2.5!!!)
SAMSUNG >75 µg/m³ (500% dobowej normy!)
PHILIPS > 56/80 µg/m³ (>360% normy)
KLARTA > 30 µg/m³ (250% normy)
LIFAAIR > 12 µg/m³ (75% normy) 

Nowe normy WHO. Jaki oczyszczacz powietrza wybrać? 

1. Klarta Forste 4 – cena 859 zł I Numer 1 w naszym rankingu

Oczyszczacz powietrza Klarta Forste 4 w naszym labie. Materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Oczyszczacze polskiej marki Klarta od lat cechują się bardzo restrykcyjnym podejściem do smogu i świetnym trybem automatycznym. I choć, jak w przypadku większości elektroniki, produkcja odbywa się w Chinach, serce oczyszczacza, a więc algorytm oceny jakości powietrza, tryby pracy, liczba prędkości wartości czy wszelkie dodatkowe funkcjonalności zostały opracowane w Polsce.

Dlatego też Klarta Forste 4 jest najbardziej polecanym przez nas oczyszczaczem w zestawieniu urządzeń, które sprostają nowym normom WHO.

Łączy bowiem niską cenę z bezkompromisowym podejściem do smogu (przyśpiesza już przy 6 µg/m³), niemal bezobsługową eksploatacją (3 intuicyjne tryby automatyczne) i inteligentnym charakterem (Wi-Fi z aplikacją mobilną i pełną automatyzacją).

2. Klarta Stor 2 – cena 1399 zł

Oczyszczacz powietrza Klarta Stor 2 w naszym labie. Materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Drugi z modeli Klarty – Stor 2, podobnie jak Forste 4, jest urządzeniem zaprojektowanym z myślą o polskim rynku. Dlatego też system oceny jakości powietrza jest tu bardziej restrykcyjny niż np. w Xiaomi, Sharpie czy Samsungu.

Klarta Stor 2 jest już zauważalnie droższy od Forste 4, jednak dzięki ogromnej wydajności oczyszczania – 600 m3/h, wciąż jest bardzo opłacalnym modelem (zwłaszcza do duzych powierzchni)1

3. Electrolux Pure A9 PA91-404DG/GY – cena 1599 zł

Oczyszczacze powietrza Electrolux z serii Pure A9. Materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Electrolux Pure A9 PA91-404GY i Electrolux Pure A9 PA91-404DG to urządzenia o wysokiej wydajności i bardzo dobrej kulturze pracy. Są one wyposażone w filtry skuteczne w walce ze smogiem i alergenami, a także w czujniki PM2,5 oraz LZO. Wydajność oczyszczania modeli z serii 404 to 442 m³/h, co pozwala oczyścić powietrze w pomieszczeniach do 55 m².

Wadę stanowi natomiast fakt, iż odczyty sensora pyłu zawieszonego interpretowane są łagodniej niż powinny. Electrolux PA91-404GY/PA91-404DG uznaje jakość powietrza za dobrą, gdy stężenie wynosi 35 µg/m³.

Na tle konkurencji to i tak stosunkowo dobry wynik. Tymczasem nowe średniodobowe normy PM2,5 wg WHO mówią o maksymalnie 15 µg/m³. Jest więc nieźle, ale mogło być lepiej.

Źródła:

1. Autor nieznany. Jakość powietrza. Consilium Europa. 04.03.2024. www.consilium.europa.eu/pl. Dostęp do strony internetowej: 27.03.2024

2. Komunikat GIOŚ z dnia 28.12.2021 r. w sprawie aktualnej i prognozowanej jakości powietrza w Polsce. www.powietrze.gios.gov.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.09.2023

3. Zespół LIFE MAPPINGAIR/PL. Nowe wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące norm jakości powietrza. 23.09.2021. www.mappingair.meteo.uni.wroc.pl. Dostęp do strony internetowej: 04.09.2023

4. Zespół LIFE MAPPINGAIR/PL. Jakość powietrza w Europie 2021. 21.12.2021. www.mappingair.meteo.uni.wroc.pl. Dostęp do strony internetowej: 04.09.2023

5. Puls Medycyny. WHO opublikowało nowe, restrykcyjne wytyczne dot. zanieczyszczenia powietrza. 23.09.2021. www.pulsmedycyny.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.09.2023