Kwaśne deszcze to opady atmosferyczne o kwaśnym odczynie pH (poniżej 5,6), gdzie krople wody zmieszały się ze szkodliwym gazami: dwu i trójtlenkiem siarki, tlenkiem azotu czy dwutlenkiem węgla. Opady te przyczyniają się m.in. do erozji gleb oraz zakwaszania jezior i wód, co nierzadko ma zgubny skutek dla ekosystemów wokół nich zbudowanych.
Co powoduje kwaśne deszcze? Kiedy padają kwaśne deszcze? Gdzie jest ich najwięcej? Tego wszystkiego dowiecie się z poniższego artykuł
Co to są i jak powstają kwaśne opady?
Pojawianie się kwaśnych deszczy może mieć podłoże naturalne lub antropologiczne. Dwutlenek siarki czy tlenki azotu, które powstają zarówno podczas np. erupcji wulkanów, jak i spalania paliw kopalnych (węgiel brunatny, kamienny), łączą się z kroplami wody w powietrzu, prowadząc do powstania kwaśnych opadów.
Charakteryzują się one niskim PH. Z reguły PH opadów atmosferycznych wynosi bowiem ok. 5,6. PH tzw. kwaśnych deszczy kształtuje się często na poziomie 4,2-4,4.
Czynniki sprzyjające powstawaniu kwaśnych deszczy
Naturalne
- gazy emitowane do atmosfery podczas wybuchów wulkanów,
- substancje lotne powstające podczas wyładowań atmosferycznych,
- Rozkład szczątków organicznych
Antropologiczne
- gazy emitowane podczas spalania paliw kopalnych
- NO2 z nawożonych pól
- związki siarki generowane przez transport
- związki siarki i azotu powstające podczas produkcji przemysłowej.
Warto zaznaczyć, iż kwaśne deszcze powstają zazwyczaj w miejscach, gdzie atmosfera jest narażona na długotrwałą emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu. Jest to z reguły niestety efekt uboczny działalności człowieka na ziemi.
Niekoniecznie muszą one też mieć formę deszczu.
Czasami toksyczne związki spadają na ziemię przy okazji gradu lub mgły.
Smog, a kwaśne deszcze?
Bazylika Mariacka w Krakowie w smogowy dzień
Zjawiska te łączą się, a ich wspólnym mianownikiem są spaliny i dym wynikające z użycia paliw kopalnych czy produkcji przemysłowej. Zawarte w spalinach tlenki węgla, siarki i azotu łączą się z parą wodną, tworząc kwas siarkowy i azotowy.
Jak widać więc, zanieczyszczenia powietrza powodujące smog, przyczyniają się także do powstawania kwaśnych opadów atmosferycznych. Nie dość, że wdychamy zanieczyszczone powietrze, to jeszcze czasem „spada” ono nam na głowę.
Przeczytaj także: Przyczyny zanieczyszczeń powietrza
Polecane: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki
Jakie są skutki kwaśnych deszczy?
Erozja (pęknięcia) gleby to jeden ze skutków regularnych opadów kwaśnych deszczy.
Kwaśne opady atmosferyczne oddziałują nie tylko na jakość powietrza, wód gruntowych, gleb, ale także zdrowie ludzi, zwierząt i roślin. Najbardziej widoczne skutki obserwujemy jednak chyba w lasach i ekosystemach w nich funkcjonujących.
Co powodują kwaśne deszcze?
Do najważniejszych skutków kwaśnych deszczy zaliczamy:
- Erozję gleb i skał
- Niszczenie budowli i zabytków
- Zakwaszanie wód gruntowych, zakażenie gleb
- Obumieranie roślin i zwierząt
- Choroby układu oddechowego
- Korozję metali
Spośród wszystkich niepożądanych skutków kwaśnych deszczy, najgroźniejsze dla nas wydają się być choroby układu oddechowego oraz zakażenie gleb i wód gruntowych.
Kwas siarkowy i azotowy w opadach przyczynia się do rozwoju chorób przewlekłych, zwłaszcza związanych z nowotworami i funkcjonowaniem układu oddechowego.
Zakwaszanie wód i gleb utrudnia funkcjonowanie organizmom żywym korzystającym z nich. Ryby przestają się rozmnażać i obumierają.
Liście roślin tracą warstwę wosku, chroniącą je naturalnie przed utratą wody. Sucha roślina przestaje wzrastać, co widać także w rolnictwie, gdzie plony stają się mniejsze.
Zobacz także: Jakie są najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce?
Kwaśne deszcze – jak zapobiegać?
- Warto podjąć działania ograniczające emisję tlenków siarki i azotu. Jednym ze sposobów jest ograniczenie spalania węgla brunatnego i kamiennego. Aby zmniejszyć jednak emisję zanieczyszczeń z górnictwa, hutnictwa i energetyki, należy w pierwszej kolejności zmniejszyć popyt (zużycie) na energię elektryczną. Wymaga to jednak kolektywnej pracy całego społeczeństwa. Dlatego też warto instalować również rozwiązania filtrujące tlenki siarki i azotu.
- Innym rozwiązaniem, znacznie bardziej przyziemnym i dostępnym dla każdego z nas, jest ograniczenie spalin samochodów, poprzez wybór środków komunikacji zbiorowej lub rowerów czy hulajnóg.
- Kolejnym elementem jest rezygnacja z ogrzewania koksem, węglem czy ekogroszkiem na rzecz np. paneli słonecznych czy pomp ciepła.
- Warto także ograniczyć korzystanie z produktów wytwarzających chlorofluorowęglowodory oraz CFC. Są to głównie klimatyzatory i chłodziarki – ogranicz korzystanie z klimatyzacji, umiejętnie wietrząc i wychładzając mieszkanie. Pamiętaj również o wyborze energooszczędnej lodówki, w której będziesz pamiętał o niepozostawianiu otwartych drzwi przez dłuższy czas.
- To, co możemy również wprowadzić we własnym gospodarstwie domowym to ograniczenie zużycia prądu. Można to zrobić stosując żarówki energooszczędne, wyłączając światło, gdy jest niepotrzebne, jak również nie zostawiając urządzeń czy ładowarek w trybie czuwania.
Gdzie występują kwaśne deszcze?
Głównie w miejscach, gdzie emisje SO2 i NOx są wysokie, czyli krajach wysokouprzemysłowionych. W Europie jednak najbardziej zagrożonymi obszarami są kraje skandynawskie oraz Europy środkowej.
Przykładowo połowa powierzchni lasów w Niemczech została zanieczyszczona kwaśnymi deszczami.
W Polsce, od lat 80-tych bardzo spadły emisje dwutlenku siarki (SO2). Dzięki temu nie mamy już kwaśnych deszczy.
Negatywne skutki jednak są najbardziej widoczne są w Sudetach, gdzie całe połacie drzew straciły swoje liście.
Ilustracja przedstawiająca ogołocone korony drzew wskutek oddziaływania kwaśnych deszczy.
Na szczęście natura też potrafi się bronić. Niektóre rzeki i zbiorniki wodne, które od początku charakteryzowały się dość zasadowym PH, często opierają się opadom kwaśnych deszczy.
Podsumowanie
Choć w ostatnich latach zmniejszył się udział oraz wpływ wielkich fabryk na powstawanie kwaśnych deszczy, wciąż stanowią one wraz ze smogiem jedno z wyzwań, z którymi współczesny świat się mierzy.
W myśl zasady „myśl globalnie, działaj lokalnie”, możemy ograniczyć stosowanie nawozów sztucznych i emisję spalin, wybierając rower lub transport zbiorowy. W domach zaś warto chronić się przed negatywnymi skutkami smogu, wybierając oczyszczacz powietrza.
Źródła:
1. Jędrak J. Jeszcze niedawno mieliśmy w Polsce kwaśne deszcze. Kto je pamięta? Smoglab, 02.01. 2018. www.smoglab.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.07.2023
2. Autor nieznany. Czym są i jak powstają kwaśne opady? Alertsmogowy.pl. 06.09.2019. www.alertsmogowy.pl Dostęp do strony internetowej: 06.07.2023.
3. Grennfelt, P., Engleryd, A., Forsius, M. et al. Acid rain and air pollution: 50 years of progress in environmental science and policy. Ambio 49, 849–864. 2020. www.link.springer.com. Dostęp do strony internetowej: 05.10.2023
4. Zespół autorski KOBiZE, IOŚ-PIB. Krajowy bilans emisji SO2, NOX, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 1990 – 2020. Raport syntetyczny. Warszawa 2022. https://www.kobize.pl/ Dostęp do strony internetowej: 06.10.2023
5. Autor nieznany. 15 Key Facts and Statistics About Acid Rain. Arcadia Blog. 22.08.2017. www.blog.arcadia.com. Dostęp do strony internetowej: 05.10.2023
FAQ, czyli najczęstsze pytania
Kwaśne deszcze powstają w wyniku reakcji pary wodnej z gazami, takimi jak dwutlenek siarki, trójtlenek siarki, siarkowodór, dwutlenek węgla czy tlenek azotu.
Spadają one wtedy, gdy do atmosfery, wraz ze spalinami i dymami, przedostają się trujące substancje – wyżej wymienione tlenki azotu, siarki czy siarkowodór.
Obecnie nie odnotowuje się już opadów atmosferycznych zawierających kwas siarkowy czy azotowy (kwaśne deszcze). Ich opady w poprzednich dekadach przyczyniły się jednak do degradacji lasów w Sudetach.
Termin ten po raz pierwszy został użyty przez Roberta Angusa Smitha w połowie XIX w. Pisał on wówczas o wpływie zanieczyszczenia powietrza na powstawanie kwaśnych deszczy.
